سولفات باریم  Baso4 :

تهیه و تنظیم:علی طریقت نیا کارشناس رادیولوژی بیمارستان استاد عالی نسب تبریز

اشکال دارویی: بسته 135 گرمی ، جعبه 5 کیلوئی و فله ای

نام تجاری سولفات باریوم، Neobar می باشد.

سولفات باریوم ؛ ماده حاجب مثبت غیریونی از نوع معدنی است که بطور وسیع در رادیولوژی و CT برای قسمتهای مختلف دستگاه گوارش کاربرد دارد. این ماده طعم خنثی دارد و به راحتی در آب حل می شود،به دلیل داشتن عدد اتمی بالا کنتراست بالایی دارد.

سولفات باریم غیرقابل جذب بوده و در آب بصورت قطب+ و – در نمی آید. (غیرمحلول درآب) این ماده به آسانی در دسترس بوده و ارزان قیمت می باشد، به راحتی از مسیر گوارش عبور کرده و مخاط رابه خوبی آغشته می کند و در کانال گوارشی باعث تحریک  نمی گردد.

سولفات باریم برای دستگاه گوارش فوقانی، به روش بلع و برای دستگاه گوارش تحتانی (کولون)، به روش تنقیه بکار می رود. وزن مولکولی آن 4/233 و وزن مخصوص 5/4 و ساختمان مولکولی آن کریستالهای لوزی شکل می باشد.

سولفات باریم بهترین ماده حاجب دستگاه گوارش است، پایداری مواد ترکیبی آن طوری است که در طول مسیر، ترکیبات آن از هم جدا نشده و تغییری در آن ایجاد نمیشود.

این ماده قبلاً به عنوان ماده حاجب بصورت استریل در بیمارانی که به ید حساسیت داشتند برای بررسی مثانه و مجرای ادراری بکار می رفت.

برخی از پزشکان نیز از سولفات باریم تمیز برای برونکوگرافی استفاده میکردند، چون سیستم Clearance  ریه آنرا تمیز می کند، مشروط براینکه فرد بیمار جوان و ریه سالم داشته باشد.

محصولات عرضه در بازار این ماده بسیار متنوع بوده بطوریکه ترکیبات اضافی متعدد بمنظور بهبود خواص سوسپانسیون، خوشمزه کردن، توانایی درپوشش دادن جدار لوله گوارش و ... بکار برده میشود.

ترکیبات سولفات باریوم شامل ؛

1- Preservative agent:  این عامل شامل؛ مواد محافظ در مقابل رشد باکتریهاست. البته این ماده چون نمی تواند به مدت زیاد کل باکتریها را از بین ببرد، بهتر است محلول تازه آن مصرف شود. باقیمانده سولفات باریم باید در یخچال  و یا مکان سرد و خنک، نگهداری شود.

2-Sweeten agent: شامل ساکارین است. موادی مثل شکر و شکلات ممکن است باعث ایجاد عوارض در بیماران دیابتی و... می شود، بنابر این این مواد در ترکیبات سولفات باریم به کار نمی روند.

3- Flovaring: طعم دهنده شامل؛ اسانس گیلاس ، پرتقال  و وانیل می تواند باشد.

4- Defloculation: به منظور جلوگیری از توده ای شدن  باریوم این ماده در ترکیب سولفات باریوم به کار می رود.

اندیکاسیون سولفات باریوم:

1-    برای بررسی دستگاه گوارشی در رادیوگرافی در آزمونهای  حلق( barium swallow )،مری،معده واثنی عشر( UGI SERIES )،ترانزیت روده باریک و باریوم انما

2-    بررسی سیتم گوارشی در سی تی اسکن به صورت خیلی رقیق

3-    بررسی سیستم ادراری به صورت استریل (در قدیم الایام)

4-    بررسی ریه در افراد جوان با سیستم تنفسی عادی

  عوارض استفاده ماده حاجب سولفات باریوم:

- یبوست(شایع ترین عوارض)

 - تجمع مدفوع با تراکم بالا،

-  انسداد روده، آپاندیسیت،

-  دیلاتاسیون کولون

-  در سوراخ شدگی کولون باعث چسبندگی روده- تحریک صفاق- پریتونیت و در نهایت مرگ می شود.

- به طور کلی وارد شدن سولفات باریوم به صفاق و مدیاستن  50% مرگ و میر دارد و 100% مشکل ایجاد می کند، بنابراین باید به موارد منع استعمال آن توجه کرد.

موارد منع استعمال سولفات باریم:

1-  اگر ارتباط غیرطبیعی بین روده و صفاق و پرده جنبی باشد. چون این محلول غیرقابل جذب است و نمی تواند از راه فیزیولوژیک خارج شود ، باعث تحریک می گردد.

2- انسداد: چون سولفات باریم بصورت مدفوع متراکم  سفت در می آید(مخصوصاً در موارد خوراکی) باعث انسداد می شود.

3-  خونریزی حاد

4-  در آینده نزدیک  بیمار کاندید جراحی کولون باشد.

5-  خطر سوراخ شدگی ، مثلاً زخم حاد معده و دیورتیکولوز و کولیت زخمی حاد باشد

6-  بعد از نمونه برداری کردن  ،بدلیل احتمال سوراخ شدن رکتوم

7-  وجود دهیدراتاسیون در بیمار

8-  احتمال بارداری بیمار

 دراین مواقع باید مواد کنتراست محلول در آب مانند؛ گاستروگرافین  یا مگلومین جایگزین شود.

 

نکات تکنیکی هنگام استفاده از ماده حاجب سولفات باریوم

-        مخلوط شدن سولفات باریم با آب باید به صورت یکنواخت و یکدست باشد. برای این کار بهتر است از همزن برقی استفاده شود.

-        قبل از مصرف ماده حاجب سولفات باریوم از بیمار پرسیده شود که اخیراً آزمون با ماده حاجب به شیوه گرافی یا سی تی اسکن انجام نداده باشد.

-        موقع استفاده از سولفات باریم بصورت بلع در کودکان و افراد مسن بهتر است این کار به آرامی صورت گیرد تا باریوم وارد ریه نشود.

- بدلیل داشتن عدد اتمی بالای باریوم ، باید از KV بالای 80 استفاده کرد تا تصویر کنتراست خوبی داشته باشد

-     اگر اشتباهاً باریوم وارد صفاق شود، صد درصد عوارض می دهد و پنجاه درصد مرگ و میر به همراه دارد، بنابراین بیمار فوراٌ باید جراحی گردد.

-        میزان دمای محلول سوسپانسیون سولفات باریوم مورد استفاده در انما باید در حد معقول باشد. درجه حرارت بالا باعث سوختگی مخاط کولون و درجه  حرارات پائین باعث دل درد و اسپاسم می گردد. کارشناسان دمای 5 درجه را توصیه می کنند.

-        میزان غلظت دارو بسته به نوع آزمون و سن و سال بیمار و نوع بیماری دارد. برای قسمت های بالا دستگاه گوارش محلول غلیظ تر به کار می رود.

-        هنگام به هم زدن دارو بهتر است ظرف پلاستیکی به کار نرود، ظرف شیشه ای مناسبی می باشد.

-        هنگام مصرف باید از قاشق و لیوان و ظروف یکبار مصرف استفاده شود.

-        سولفات باریم بایددر جای خشک و خنک، سربسته و سرد و به دور از نور نگهداری شود.

-        در صورت استفاده در CT محلول باید خیلی رقیق باشد. چون آرتیفکت شدیدی می دهد.

 

 نکته 1: چون این ماده خاصیت ضد انعقادی دارد، نباید در بیمارن  کولیت زخمی و آنهایی که خونریزی شدید دارند استفاده شود.

نکته 2: اسیدتانیک موجود در سولفات باریوم باعث بهتر مفروش کردن مخاط و تخلیه آسانتر این ماده از دستگاه گوارش می شود.

مراقبت بعد از استفاده از سولفات باریم؛

بیمار باید پس از استفاده از این ماده حاجب به صورت خوراکی ویا تنقیه ، از رژیم مایعات صاف شده و با فبیر بالا استفاده کند.

منابع:

1-    رادیولوژی شکم حاد  تالیف:دکتر سعید راد

2-  رادیولوژی دستگاه گوارش  تالیف:دکتر سعید راد

3-  داروهای ژنریک ایران  تالیف: دکتر حجت زاده پاشا 1388

4-  رژیم درمانی    تالیف:دکتر فریدون عزیزی و همکاران

5-   فنون تخصصی رادیولوژی     تالیف:فضل اله تورچیان

6-  تکنیک های رادیوگرافی کودکان تالیف:کاترین گایل ترجمه احمدرضا شعاعی 

7-     تصویر برداری تشخیصی آرمسترانگ ترجمه:دکترحسین قناعتی – 2004

8-     مواد حاجب در رادیولوژی،سونوگرافی،سی تی اسکن و ام آر آی تالیف:فضل ا له تورچیان و حسین فرحناک  انتشارات نور دانش 1389

9-     مقاله ماده حاجب التراویست WWW.RADIOLOGYTABRIZ.COM  ترجمه:علی طریقت نیا

10- مقاله واکنش های ماده حاجب تزریقی سایت: WWW.RADIOLOGYTABRIZ.COM  WWW.DRUGS.COM ترجمه: علی طریقت نیا وهمکاران

COTRAST MEDIA IN RADIOLOGY SPRINGER11-