سلام پرتوکار

امروزه آزمایش‌های غیرتهاجمی برای تعیین مرحله شدت بیماری‌های کبد، یا به عبارت دیگر بافت همبند و زخم کبدی، به روش پذیرفته شده‌ای جهت مدیریت بیماری‌های مزمن کبد تبدیل شده است. بررسی میزان بافت همبند کبد اطلاعات مفیدی را درباره نتیجه درمان‌های احتمالی در اختیار پزشک قرار می‌دهد و بهترین طرح درمان براساس این اطلاعات تهیه می‌شود. فیبرواسکن پرکاربردترین دستگاه غیرتهاجمی است که برای اندازه‌گیری سختی (یا سفتی) کبد به کار برده می‌شود. چنانچه دستگاه در شرایط بالینی صحیحی به کار برده شود، روش قابل اتکایی برای تعیین سیروز کبدی و رد احتمال فیبروز کبدی محسوب می‌شود، به ویژه اگر داده‌های آزمایشگاهی و بالینی نتایج تست فیبرواسکن را تایید کند.

فیبرواسکن دستگاهی غیرتهاجمی است که سفتی یا سختی کبد را با استفاده از امواج اولتراسوند تعیین می‌کند. سختی کبد با اندازه‌گیری سرعت تولید موج روی پوست اندازه‌گیری می‌شود. از آنجایی که بافت همبند (فیبروز) سخت‌تر از بافت سالم کبد است، درجه فیبروز کبدی را می‌توان با توجه به سختی کبد مشخص کرد. برای افزایش قابلیت اطمینان آزمایش حداقل ده نمونه قابل اطمینان با میزان موفقیت ۶۰ درصد و دامنه میان چارکی ≤۳۰% از داده میانه گرفته می‌شود که نتایج آن برحسب کیلوپاسکال (kPa) بیان می‌شود.

روش انجام تست فیبرواسکن

بیمار به پشت می‌خوابد، متخصص پروب اولتراسوند را روی پوست بالای کبد، معمولاً در سمت راست خط mid-axillary قرار می‌دهد. هر بار که پروب موج ارتعاشی تولید می‌کند، بیمار ضربه ملایمی را حس می‌کند. تست فیبرواسکن حدود ده دقیقه طول می‌کشد و کمترین ناراحتی برای بیمار ایجاد نمی‌کند. عموماً از بیمار خواسته می‌شود تا از حداقل دو ساعت قبل از آزمایش چیزی نخورد، متخصص دستورات دقیق‌تر را قبل از آزمایش به بیمار اعلام می‌کند.

کاربردهای فیبرواسکن

فیبرواسکن در اصل برای ارزیابی شدت زخم کبد، یا به بیان دیگر مرحله بیماری، کاربرد دارد. تست فیبرواسکن برای ارزیابی وضعیت بیماران مبتلا به بیماری مزمن کبد، برای مثال هپاتیت سی مزمن، هپاتیت بی مزمن، کبد چرب الکلی و کبد چرب به کار برده می‌شود. مفهوم اصلی که تفسیر نتایج اسکن بر آن مبتنی است این است که هر چه بافت همبند و فاسد شده بیشتر باشد، کبد سفت‌تر می‌شود. نتایج اسکن در موارد زیر کاربرد دارد:

• ارزیابی شدت آسیب کبدی
• نظارت بر پیشرفت یا پسرفت بیماری با استفاده از اندازه‌گیری‌های دوره‌ای
• اطلاع از پیش‌آگهی و مدیریت آتی بیماری، برای مثال تعیین روش درمان مناسب

سازگاری فیبرواسکن با دیگر آزمایش‌های تعیین سختی کبد

روش‌های غیرتهاجمی دیگری از جمله تکانه نیروی تشعشعی آکوستیک (ARFI)، الاستوگرافی زمان واقعی (RT-E)، الاستوگرافی رزونانس مغناطیسی (MRE) و الاستوگرافی موج برشی (SWE) به همراه فیبرواسکن برای ارزیابی سختی کبد به کار برده می‌شوند. این دستگاه‌ها نیز از خصوصیات فیزیکی کبد برای ارائه اطلاعاتی درباره بافت همبند کبد استفاده می‌کنند. 
علاوه بر این دستگاه‌ها که قابلیت اندازه‌گیری ویژگی‌های فیزیکی کبد را دارند، از گونه‌های متفاوتی از نشانگرهای زیستی یا بیومارکرها برای تعیین سیروز یا فیبروز پیشرفته استفاده می‌شود. شاخص نسبت آسپارات آمینوتراتسفراز به آلانین آمینوترانسفراز (AST/ALT) یا شاخص نسبت AST به پلاکت (APRI) ارائه می‌شود و با توجه به نتایج آزمایش خون نیز قابل محاسبه است. الگوریتم‌هایی نیز مانند فیبروتست وجود دارد که کاربرد گسترده‌ای ندارند. استفاده از ترکیبی از این آزمایش‌ها، به ویژه در صورت جامع نبودن یک آزمایش به تنهایی، نتایج متقنی را به دست می‌دهد.

تفسیر نتایج فیبرواسکن

نتایج فیبرواسکن در دامنه ۲٫۵ تا ۷۵ کیلوپاسکال قرار می‌گیرد. حدود ۹۰ تا ۹۵ درصد از افراد سالم بدون ناراحتی‌های کبدی سفتی کبدی کمتر از ۷٫۰ کیلوپاسکال (میانگین  kPa 5.3 ) دارند. پژوهش‌های معتبر، برای مثال بررسی‌های جامع سیستماتیک از مطالعاتی که از نمونه‌برداری از کبد به عنوان "استاندارد طلایی" ارزیابی بافت همبند کبد استفاده کرده‌اند، نشان داده است که حد تشخیص سیروز حدود kPa 14 است. بیماران مبتلا به هپاتیت سی مزمن و سفتی کبدی بالاتر از kPa 7 به احتمال ۸۵ درصد دچار فیبروز هستند. البته حساسیت و دقت نتایج بزرگتر از  kPa 7 برای ابتلا بیماران دچار بیماری‌های مزمن کبد به فیبروز به ترتیب فقط ۷۹ و ۷۸ درصد است. بنابراین فیبرواسکن نمی‌تواند به طور صددرصد احتمال ابتلا به بیماری‌های کبدی شدید را رد کند، حتی اگر سختی کبد کمتر از ۷ کیلوپاسکال باشد. تفسیر نتایج تا حدی به علت بروز بیماری کبدی بستگی دارد. بنابراین بهتر است نتایج در کنار دیگر پارامترهای بالینی و یا زیست شیمیایی توسط متخصص درمان بیماری‌های مزمن کبدی تفسیر شود.

نقطه ضعف‌های فیبرواسکن

در برخی از انواع فیبرواسکن به چند دلیل مقادیر بیشتر از مقدار واقعی نشان داده می‌شود. بنابراین سفتی کبد را باید با دقت و با توجه به عامل‌های احتمالی مختل کننده صحت آزمایش تفسیر کرد.

دلایل احتمالی بیشتر نشان داده شدن سختی کبد در تست فیبرواسکن

• التهاب کبد (برای مثال هپاتیت فعال)
• کلستاز (برای مثال انسداد مجاری صفراوی)
•  وجود توده‌های زخم داخل کبد (برای مثال تومور)
• گرفتگی کبد (ازکارافتادن قلب)

به علاوه تست فیبرواسکن برای برخی بیماران نتایج دقیقی به دست نمی‌دهد.

عامل‌های کاهش صحت فیبرواسکن در برخی بیماران 

• چاقی (BMI >30–۳۵ kg/m2)
• سن بالا
• آسیت یا آب آوردن شکم
• ابتلا به سندرم‌ها متابولیک (دیابت نوع ۲، فشار خون بالا، پهن شدن دور کمر)

موارد فوق به این دلیل صحت فیبرواسکن را کاهش می‌دهند که روش‌های مبتنی بر اولتراسوند  برای ارائه نتایجی مطمئن به تصویرسازی مناسبی از کبد نیاز دارند. اما تمامی اشکالات ذکر شده در دستگاه جدید فیبرواسکن حذف گردیده و این عوامل روی عملکرد روش‌های جدید تاثیر منفی ندارند. دستگاه فیبرواسکن هیچ منع استفاده قطعی ندارد، البته آب آوردن شکم از انتشار امواج ارتعاشی جلوگیری می‌کند و دقت آزمایش را کاهش می‌دهد. شرکت سازنده دستگاه توصیه می‌کند که این آزمایش در دوران بارداری و بر روی بیماران داری ضربان‌ساز قلب (پیس میکر) انجام نشود.